Η οικολογία είναι, ανόητε

“Όποιος πιστεύει ότι η κατανάλωση μπορεί να αυξάνεται επ’ άπειρον σε έναν πεπερασμένο πλανήτη είναι είτε παράφρων είτε οικονομολόγος

E.F. Schumacher.

Ο Νίκος Τζόκας αναλύει σε ένα άρθρο που πρωτοδημοσίευσε στην Κρητική εφημερίδα “Πατρίς” στις 25 Μαΐου 2010.

Η χώρα  μας βρίσκεται στην δίνη μιας πρωτόγνωρης οικονομικής κρίσης. Μια κρίση που στην αφετηρία της ονομάστηκε αυθαίρετα «χρηματοπιστωτική» ενώ εφευρέθηκε και όρος «πραγματική οικονομία», ο οποίος το μόνο που υποδηλώνει είναι ότι μέχρι τώρα η οικονομία βρισκόταν σε κάποια εξωπραγματική σφαίρα.

Ταυτόχρονα ως προϋπόθεση για την οριστική έξοδο από την κρίση παρουσιάζεται η επιστροφή στην ανάπτυξη. Όμως το ερώτημα που τίθεται και στο οποίο θα πρέπει να αναζητήσουμε τα πραγματικά αίτια της κρίσης είναι ακριβώς αυτό:

Πόση ανάπτυξη μπορεί να αντέξει ένας πλανήτης;

Μην βιαστείτε να κρίνεται το ζητούμενο ως υπέρ το δέον οικολογικό. Είναι άκρως οικονομικό. Στηρίζουμε την οικονομία μας και τις δομές μας στην αέναη ανάπτυξη. Ο μόνος όμως που μπορεί να διαβεβαιώσει ότι γνωρίζει ένα περιβόλι που κάθε χρόνο θα παράγει περισσότερα για πάντα, είναι ο ίδιος που ανακάλυψε την κότα με τα χρυσά αυγά. Στην πραγματικότητα οι οικονομικές κρίσεις είναι αποτέλεσμα του διαχωρισμού της οικολογίας από την οικονομία. Ο διαχωρισμός αυτός εξυπηρετεί τον άνευ όρων ατομικό πλουτισμό καθώς η ανθρωπότητα κλείνει τα μάτια στο πεπερασμένο των φυσικών πόρων. Ακόμα και αν μπορούσαμε να φέρουμε πρώτες ύλες από το φεγγάρι, η χρησιμοποίησή τους θα κατάστρεφε το φυσικό περιβάλλον. Η χωρίς τέλος ανάπτυξη (που πρόσφατα βαφτίστηκε «αειφόρος») είναι πρακτικά αδύνατη και είναι στην πραγματικότητα εωσφόρος (αυτός που φέρει το τέλος).

Προκαλεί εντύπωση το γεγονός ότι άπαντες προσδιορίζουν την αρχή της κρίσης στη φούσκα των στεγαστικών δανείων στην Αμερική, την ίδια στιγμή που η τιμή του πετρελαίου είχε εκτοξευτεί σε πρωτοφανή επίπεδα, πολλαπλάσια της τιμής που είχε πριν ένα χρόνο. Η άνοδος της τιμής του δεν θα σταματούσε μέχρι να προκαλέσει ύφεση. Καταλήγει λοιπόν κάποιος στο συμπέρασμα ότι το πετρέλαιο μάλλον εξαντλείται και για αυτό εκτοξεύτηκε η τιμή του. Αυτό όμως κατά πόσο αληθεύει; Μπορεί να έχει εξαντληθεί το πετρέλαιο των 35 δολ/βαρέλι, αλλά σε μια τιμή διπλάσια υπάρχουν αρκετά αποθέματα ικανά να εξορυχτούν και να αποφέρουν κέρδος. Άρα προς τι η εκτίναξή του στα 150 δολ;

Δύο είναι η βασικοί λόγοι:

1. Δεν είναι το πετρέλαιο που τελειώνει. Είναι οι φυσικοί πόροι στο σύνολό τους που δεν μπορούν πλέον να τροφοδοτήσουν την παγκόσμια ανάπτυξη. Με δυο λόγια το περιβόλι έφτασε στα όριά του. Δεν μπορεί να παράγει παραπάνω και να είναι όλοι ευχαριστημένοι. Αν κάποιες χώρες αναπτύσσονται (βλ. Κίνα, Ινδία κλπ) κάποιες άλλες θα βρεθούν σε ύφεση (Δυτικός Κόσμος).
2. Το πετρέλαιο είναι η κυριότερη πηγή ενέργειας αλλά όμως βρίσκει και άπειρες άλλες εφαρμογές αντικαθιστώντας φυσικούς πόρους. Την στιγμή που η προσφορά για φυσικούς πόρους δεν αρκούσε για να καλύψει την ζήτηση, οι τιμές των πρώτων υλών αυξήθηκαν τόσο ώστε να προκαλέσουν ύφεση που θα μείωνε την ζήτηση και θα ξαναέφερνε ισορροπία στο σύστημα. Την «βρώμικη» δουλειά ανέλαβε, όπως κάνει πολλά χρόνια τώρα, το πετρέλαιο.

Προς τι λοιπόν η «χρηματοπιστωτική» κρίση;

Πριν σκάσει η φούσκα των στεγαστικών δανείων, πολλές επιχειρήσεις στην Αμερική είδαν τα περιθώρια κέρδους τους να μειώνονται επικίνδυνα λόγω των αυξήσεων στις τιμές των πρώτων υλών που οφείλονται στην αυξημένη ζήτηση από τις Ασιατικές αγορές. Πολλές κατέγραψαν ακόμα και ζημιές. Αναγκάστηκαν λοιπόν να προβούν σε απολύσεις. Η ανάπτυξη που βίωσε η Δύση την τελευταία δεκαετία οφείλεται κατά κύριο λόγο στην πιστωτική επέκταση. Το Αμερικάνικο χρηματοπιστωτικό σύστημα διένειμε κάθε είδους δάνεια σε νοικοκυριά, εκτοξεύοντας παράλληλα στα ύψη τη ζήτηση για κατοικία και τις τιμές των ακινήτων. Πολλοί από τους απολυμένους είχαν δανειστεί για να αγοράσουν σπίτι με αποτέλεσμα να μην μπορέσουν να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους. Η ζήτηση στην αγορά των ακινήτων έπεσε ενώ η προσφορά αυξήθηκε από τα σπίτια αυτών που τα έχασαν. Οι τιμές των ακινήτων κατέρρευσαν. Η φούσκα έσκασε.

Το να μιλάμε για «χρηματοπιστωτική» κρίση είναι σαν να βλέπουμε τον δείκτη της βενζίνης να πιάνει κόκκινο, το αμάξι να μην τραβάει και να λέμε ότι το πρόβλημα ξεκίνησε από τον δείκτη. Διότι το χρηματοπιστωτικό σύστημα είναι κάτι σαν τον πίνακα ελέγχου μιας οικονομίας. Αν δεν επαρκεί η βενζίνη, δεν είναι θέμα καλών ή κακών χειρισμών.

Για αυτό ακριβώς το λόγο, το πρόβλημα που βιώνει ο πλανήτης σήμερα, δεν είναι θέμα ηγεσίας αλλά τρόπου ζωής. Ό,τι και να κάνουν οι ηγέτες δεν μπορούν να φέρουν αποτέλεσμα. Οι ενέσεις ρευστότητας σε μια οικονομία που έμεινε από καύσιμα το μόνο που μπορούν να καταφέρουν είναι να οξύνουν το δημοσιονομικό πρόβλημα χαρίζοντας χρήματα στις εταιρίες πετρελαίου και στις πετρελαιοπαραγωγές χώρες, καθώς οι ενέσεις αυτές, απλά αυξάνουν την τιμή του πετρελαίου. Ακόμα και αν υποθέσουμε ότι η Δύση θα ξαναμπεί σε αναπτυξιακή τροχιά, πολύ σύντομα θα βυθιστεί στην ύφεση με άλλο ένα ράλι του πετρελαίου.

Η ώρα της κρίσης όμως έφτασε και αν δεν θέλουμε να δούμε όλο το κοινωνικό οικοδόμημα να καταρρέει θα πρέπει τάχιστα να μεταβούμε από έναν σπάταλο σε έναν αληθινά οικονομικό τρόπο ζωής. Από την στιγμή που οικολογικό και οικονομικό πρόβλημα ταυτίζονται, ταυτίζονται και οι λύσεις του. Θα πρέπει όμως να προχωρήσουμε πολύ περισσότερο από την χρησιμοποίηση εναλλακτικών μορφών ενέργειας καθώς το πρόβλημα δεν είναι μόνο ενεργειακό αλλά πόρων στο σύνολό του. Οικονομία των πόρων, μεταξύ άλλων, σημαίνει ότι αντί να μετακινούμαστε ένας ένας με το αυτοκίνητό του οφείλουμε να χρησιμοποιούμε τα μέσα μαζικής μεταφοράς. Επίσης σημαίνει να κάνουμε επιτέλους πράξη την υγιεινή διατροφή, περιορίζοντας την κατανάλωση κρέατος εξοικονομώντας αμέτρητες εκτάσεις καλλιεργήσιμης γης αλλά και δισεκατομμύρια ευρώ από φαρμακευτικές δαπάνες. Να αγοράζουμε ότι αγροτικά προϊόντα παράγει ο τόπος μας προτιμώντας τα βιολογικά. Να δώσουμε μέγιστη έμφαση στην ανακύκλωση, στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, στην εξοικονόμηση ενέργειας και πρώτων υλών, στην βιοκαλλιέργεια, στην οικολογική αρχιτεκτονική, στην φυσική θεραπευτική αλλά πάνω από όλα στην συνεργασία. Πρέπει επιτέλους να σταματήσουμε να μιλάμε για όλο και μεγαλύτερη «ανταγωνιστικότητα» και να κάνουμε σημαία μας την συναγωνιστικότητα. Ενδεχομένως να μην υπάρχει στην Ευρώπη ανταγωνιστικότερος των Ελλήνων λαός. Το σημερινό μας δημοσιονομικό αδιέξοδο οφείλεται εν μέρει σε αυτό.

Οπωσδήποτε θα πρέπει να συνεχιστεί η προσπάθεια περιορισμού του δημόσιου τομέα όχι με ξεπούλημα κρατικών επιχειρήσεων όπως ο ΟΣΕ ή η ΔΕΗ που μπορούν να πρωτοστατήσουν στην παραπάνω προσπάθεια αλλά με μείωση του αριθμού των δημοσίων υπαλλήλων σε συνδυασμό με επενδύσεις σε τεχνολογίες αιχμής (πληροφορική, διαδίκτυο) ώστε να μην καταρρεύσουν οι δημόσιες υπηρεσίες και το κράτος πρόνοιας. Σε αυτήν την προσπάθεια αποφασιστική μπορεί να είναι η συμβολή των ανωτάτων και τεχνολογικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων σε όλους τους τομείς. Τα πανεπιστήμιά μας μάλιστα οφείλουν να εισάγουν σπουδές και πρακτικές που έχουν τις ρίζες τους στην Ανατολή και στην αρχαία Ελλάδα, διαχωρίζοντας εν μέρει τον εαυτό τους από τα υπόλοιπα Δυτικά Πανεπιστήμια. Σε αυτήν την κρίσιμη περίοδο, αντί να πασχίζουμε να ακολουθήσουμε τους υπόλοιπους αγκομαχώντας, οφείλουμε να βρούμε επιτέλους τον εαυτό μας και να ηγηθούμε μιας προσπάθειας που στο τέλος της γεφυρώνει την Δύση με την Ανατολή.

Τα παραπάνω αποτελούν λίγα μόνο παραδείγματα από τα πολλά που μπορούμε να κάνουμε και που κάποια από αυτά ούτως ή άλλως θα αναγκαστούμε να κάνουμε στο προσεχές μέλλον. Δεν μπορούν όμως (ενδεχομένως ούτε και θα έπρεπε) να επιβληθούν εκ των άνω.  Θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε το πρόβλημα και το μέγεθός του όσο το δυνατόν συντομότερα και ως μια αυθεντική «πολιτεία», μια κοινωνία πολιτών, να αναλάβουμε την κατάσταση στα χέρια μας μέσω ενός μαζικού καταναλωτικού κινήματος.

Δεν είναι δύσκολο να αντιληφθεί κανείς ότι στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, λίγοι είναι αυτοί που κάνουν κουμάντο και άρα το πολίτευμα του πλανήτη γη ιδωμένου ως μια ενιαία πολιτική οντότητα,  αυτήν την στιγμή είναι ολιγαρχικό. Οι πολλοί όμως έχουν περισσότερη δύναμη παρά ποτέ, μέσω των καταναλωτικών τους επιλογών. Από την στιγμή που θα συνειδητοποιήσουμε πόση δύναμη έχουμε ως καταναλωτές μπορούμε να αλλάξουμε τον κόσμο. Σκοπός είναι να το κάνουμε πριν ολοκληρωθεί η οικονομική μας αφαίμαξη που πραγματοποιείται καθημερινά μέσω της προτίμησής μας στα φτηνά προϊόντα λίγων πολυεθνικών εταιριών, προς όφελός τους και προς όφελος (προς το παρόν) των αναδυόμενων αγορών. Επιλέγοντας το φτηνότερο αντί το πιο ωφέλιμο κοινωνικά και οικολογικά, πολύ συχνά πληρώνουμε μόνο ένα ποσοστό της τιμής καθότι το υπόλοιπο μας βαραίνει είτε ως δημόσιο χρέος είτε ως οικολογική επιβάρυνση που ναρκοθετεί το οικονομικό μας μέλλον αλλά και τις προοπτικές επιβίωσης των παιδιών μας.  Αν θέλει κανείς να δει στα μάτια την πραγματικότητα δεν είναι δύσκολο να αντιληφθεί το γεγονός ότι μέσω των καταναλωτικών μας επιλογών, εμείς οι ίδιοι τροφοδοτούμε την γιγάντωση αυτού που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε ανώνυμο ιδιωτικό κεφάλαιο, το οποίο εδώ και καιρό επιτίθεται στην χώρα μας. Το τι θα συμβεί εδώ φαίνεται ότι θα αποτελέσει πρόκριμα για τις εξελίξεις στην υπόλοιπη Ευρώπη. Δεν πρέπει να επιτρέψουμε σε κανένα να βρει στην Ελλάδα την δικαιολογία για την οικονομική φούσκα που έχει δημιουργήσει ο Δυτικός τρόπος ζωής.

Έχουμε αποδείξει από αρχαιοτάτων χρόνων ότι όποτε λειτουργούμε ομαδικά, πραγματοποιούμε θαύματα. Θα πρέπει όμως να ενεργήσουμε τώρα. Ας αναλογιστούμε ότι πρόκειται για το μέλλον τον παιδιών μας… Δεν υπάρχει ο χρόνος. Το μέλλον είναι τώρα.